مرتضي فتحي

«برنامه‌سازي در تلويزيون» فرمول‌هاي مختلفي دارد اما «برنامه‌سازي موفق» به نظر بسياري از دست‌اندركاران اين حرفه فقط يك فرمول مشخص دارد كه مي‌توان آن را در يك سطر به شرح زير بيان كرد: «اگر مي‌خواهيد برنامه خوبي بسازيد، چيزي بسازيد كه مخاطب خود را در آن ببيند». البته رعايت اين فرمول ساده چندان هم آسان نيست و گاهي برنامه‌سازان در مقام «داناي كل»، آنچه را خود مي‌پسندند يا تصور مي‌كنند درست است به نگاه مخاطب تعميم داده و حرف‌هاي خود را از ديدگاه مخاطب بيان مي‌كنند كه چنين مساله‌يي نيز معمولا با اقبال مخاطب همراه نمي‌شود . در سال‌هاي اخير چند شبكه ماهواره‌يي خاص در غفلت شبكه‌هاي ايراني موفق شدند با رعايت اين فرمول، برنامه‌هايي جذاب و سرگرم‌كننده بسازند. در آنها «مردم» قهرمان‌هاي اصلي برنامه بودند، نه بازيگران و چهره‌هاي تكراري!

اقبال مخاطبان ايراني به برنامه‌هاي اين‌چنيني، دست‌اندركاران شبكه‌هاي تلويزيوني را به سمت كپي‌برداري از چنين آثاري سوق داد. در دو سال اخير برنامه‌هاي زيادي در مقام تقليد از اين آثار ساخته شدند و حتي نام اين برنامه‌ها را نيز كپي كردند اما به دليل عدم شناخت درست از قالب اصلي، برنامه‌هاي توليدي تفاوت فراواني با نسخه‌هاي موفق مشابه داشت. مثلا وقتي قرار شد از الگوي «بفرماييد شام» تبعيت شود، يكي از نخستين برنامه‌هاي حاصل از اين نگاه تقليدي در تلويزيون برنامه «آشپزي مهموني» بود كه در آن، بيش از آنكه حضور مخاطب عادي به چشم بيايد، دكور بزرگ و عجيب آن به چشم آمد و اين برنامه به جاي آنكه عرصه‌يي براي رقابت جدي و پررنگ مخاطبان عادي باشد، به عرصه‌يي براي جذب آگهي‌هاي گوناگون از اسپانسرهاي مختلف تبديل شد.

موج اين تقليد كم‌كم به شبكه نمايش خانگي هم رسيد و «بيژن بيرنگ» برنامه «شام ايراني» را روانه بازار كرد. برنامه‌يي كه بازيگراني در آن حضور داشتند و با هم رقابت مي‌كردند كه به لطف گسترش شبكه‌هاي تلويزيوني، مخاطبان سيما «صبح و ظهر و قبل از خواب»! شاهد حضور آنها در انواع و اقسام سريال و تله فيلم در نقش شخصيت‌هاي مختلفي همچون: زاهد خلوت نشين، دزد و ياغي، جوان عاشق‌پيشه و حتي گاهي مجري برنامه‌هاي زنده بودند و حالا اين‌بار قرار بود شاهد رقابت آنها بر سر پخت غذا باشند. برخلاف رقابتي كه در آن «مردم» به قهرمان ماجرا تبديل مي‌شوند و اساسا آنها به اثر جذابيت مي‌دادند، در آثار اين‌چنيني مردم حذف شده و بازيگران جاي آنها را گرفتند. البته سازندگان چنين آثاري دلايل خاص خود را براي توليد چنين برنامه‌هايي با حضور بازيگران تكراري دارند اما اين وضعيت نشان‌دهنده يك ضعف جدي در هنرمندان ايراني است و آن هم اين است كه برنامه‌سازان توان برقراري ارتباط با مخاطب عام را ندارند و در نهايت قالب‌هاي جديد آنها نيز فرصتي براي تكرار محتواهاي قديمي است. اين روزها خبر توزيع «رالي ايراني» در شبكه نمايش خانگي به گوش مي‌خورد. مجموعه‌يي كه قرار است در قالب يك مجموعه ويدئويي جديد به بازار عرضه شود. «سعيد ابوطالب» طراح، نويسنده و تهيه‌كننده رالي ايراني، سال گذشته مستند- مسابقه «سرزمين دانايي» را براي تلويزيون ساخت كه طي آن هر بار سه گروه سه نفره با هم رقابت مي‌كردند. اين رقابت جذاب و هيجان‌انگيز با استقبال مخاطبان هم مواجه شد و با وجود ساعت پخش نامناسب، برنامه توسط مخاطبان خاص خود ديده و پسنديده شد اما ابوطالب به جاي ادامه اين ايده، اين‌بار در شبكه نمايش خانگي، به نوعي آن مسابقه را در قالبي ديگر تكرار مي‌كند و اين‌بار در برنامه‌يي به كارگرداني «آرش معيريان»، بازيگران سينماو تلويزيون در يك مسابقه رالي با هم رقابت مي‌كنند.

بازيگران حتي گاهي هنگام دريافت جايزه، حضور در مجامع عمومي، مصاحبه با خبرنگاران و... هم خود واقعي‌شان نيستند و در تمامي اين موقعيت‌ها «بازي» مي‌كنند. به همين دليل ساده حضور آنها در مسابقه‌يي مانند «رالي ايراني» هم بازي آنها در نقشي جديد است كه به همين دليل نمي‌تواند حاوي نكات شگرف و بديعي باشد كه مخاطب در يك «مستند- مسابقه» با آن مواجه مي‌شود.

در اين مسابقه محمدرضا فروتن، سيروان خسروي، الناز شاكردوست، بهنوش بختياري، نيما فلاح، سحر ولدبيگي و... قرار است براي به دست آوردن گنج (جايزه مسابقه) با هم رقابت كنند و فرزاد حسني هم به عنوان مجري-داور رقابت آنها را داوري كند.

اهميت اين سبك از برنامه‌سازي نزديك شدن به درونيات آدم‌ها در موقعيت‌هاي خاص است و اين چيزي نيست كه يك بازيگر بتواند آن را بازسازي كند چون در هرحال آن بازيگر هم اين موقعيت را «بازي» مي‌كند اما وقتي مخاطب با يك فرد عادي مثل خودش مواجه شود، جذابيت دوچنداني به وجود مي‌آيد.